1.
Ege denilince akla Zeybek gelir. Mert, cesur, atilgan, mazluma dost, haksizliga düsman olarak taninirlar. Türk köylüsünün tipik bir örnegidir. Kurtulus savasinda gösterdikleri basarilar ünlerine ün katmistir. Bugün Zeybeklik tarihi bir ani olarak yasatilmaktadir.
Ahmet Vefik Pasa'nin 1876'da yayinlanan "Lehçe-i Osmani" adli eserinde "Zeybek" maddesinde söyle deniliyior:
«Hafif tüfekçi askeri, Devleti Selçukiye zamaninda Teke ve Aydin taraflarindan Misir'a celb olunan zaptiye askeri»
Kaamus-u Türki'de ise tarif söyle:
«Hafif silahli ve asayise memur eski bir sinif asker. Aydin, Hüdavendigar ahali'si ki efe demekle maruf olup, garip kiyafetleri vardi.»
Efe kelimesinin eski Türkçe "aba-kardes"ten geldigi söylenir. Ege bölgesindeki köylü yigit delikanlilara verilen addir. Efe hitabi, çogunlukla;sert, cesur, kahraman, açik yürekli,ve sevilen tipler için söylenir.
Zeybek kelimesi de efe ile es anlamli kullanilirsa da,daha çok efenin ekibindeki adamlar için söylenir.
Zeybekle es anlamli olan "kizan" sözü de; erkek çocuk, genç, delikanli anlamina gelir.
Aslinda efe, zeybeklerin basi ve baskani olan kisidir. Onun ekibini meydana getiren sahislara zeybek ve yardimci zeybeklere de kizan denir. Bunlar atak, savastan çekinmez, yigit, gözüpek kimselerdir.
Zeybekler, efeden izinsiz evlenmezler. Efenin basi trasli ve perçemli olur. Zeybek ve kazanlarin bas tarafi nal seklinde traslanirdi.
Zeybek, baska bir efenin mahiyetine ayrilarak gidebilir. Ancak; nöbette uyuyamaz, efeden gizli haberlesemez, izinsiz evlenemez, kiz kaçiramaz. Bunlarin cezasi çogunlukla ölümdür.
Efe, zulma, iskenceye, barbarliga, üzüntü ve sikintilara yillarca katlanir. Aydin ilinin ve Egenin bölge karakterini tasiyan insandir. Efeler, birbirlerine çok baglidirlar. Osmanli döneminde zaman zaman devlete bas kaldirip daga çikanlar olmustur. Ama efeler, dogruluk, arkadaslik, vatana baglilik ve vefakarlik simgesi olarak bilinirler. Efe, eskiya gibi daga çiksa da; zenginden aldigini yoksula veren, gelinlere çeyiz düzen, kavgali iki köy halkini baristiran, adaleti saglayan öyküleri hala anlatilir.
Efelerin en taninmislari; Yörük Ali Efe, Mesutlarli Mestan Efe, Danismentli Ismail Efe, Killioglu Hüseyin Efe, Sancaktarlarin Ali Efe, Demirci Mehmet Efe, Dokuzun Hasan Hüseyin Efelerdir.
Ayrica; Çakircali Mehmet Efe, Kamali Zeybek mertlikleri ve eskiyaliklari ile ünlü efelerdir.
Kamali Zeybek, Çakircali Mehmet Efe'ye rakip olmus bir çetenin efesiydi. Çakircali ile yaptigi bir çatismada yaralanip topal kalmistir.
Kamali da Zeybek vurulmus
Yarim fidan boylum
Çakiciya sözüm yok.
gibi türküler hala dillerde dolasir.
Atçali Kel Mehmet de Sayili asiretindendi. Sevdigi zengin kizi alamayinca daga çikmis, topladigi zeybeklerle; Kuyucak, Nazilli, Kösk, Yenipazar, Aydin, Tire, Bayindir, Alasehir, Ödemis, Koçak yerlesim yerlerini ele geçirmisti. Hatta Istanbul Hükümetine vergi bile ödemeye çalismistir. Kendisine "Vali-i vilâyet, hadem-i devlet, Atçali Kel Mehmet" ünvani yakistirmis ve mühür kazdirmistir. Ama, 1830 yilinda devlet kuvvetleri ile girdigi bir çatismada öldürülmüstür.
Aydin ve dolaylarinda bulunan efelerin Kurtulus Savasi'nda yaptiklari kahramanliklari ve yararliliklari hala dillere destandir.
27 Mayis 1919'da Aydin'in Yunanlilar tarafindan isgali üzerine Killioglu Hüseyin Efe ile Yörük Ali Efe'nin zeybekleri birleserek 175. piyade alayina iltihak ederek yararli isler yapmislardir.
Zeybekler hemen asker toplayarak milli güçlere yardim toplamislardir. Efeler telgref tellerini kesip, Sultanhisar Sömendifer Köprüsü'nü dinamitlemislerdir. Atça tarafindan Yunan karargahina yaptiklari baskinla onlara yoketmislerdir.
Nazilliyi, Yörük Ali Efe düsmandan kurtarmistir. Kara Durmus Efe düsmanlya gögüs gögüse savasmistir.
Efeler Askeri kuvvetleriyle ve milislerle el ele vererek fedakarca düsmana karsi savasmislardir. O yörelerde kurulan "Milli Müdafa Alayi", "Milli Aydin Alayi"nda efelerin ve zeybeklerin yeri pek çoktur.
O yillarda Demirci Mehmet Efenin'de yararliliklari çok oldu. 7 Eylül 1922'de düsman Izmir'de denize dökülene kadar efelerimiz, milli kuvvetlerimizle bu ülkeye kahramanliklar göstermislerdir. Zeybeklerin ve efelerin oynadigi oyunlara, "Zeybek Oyunlari" adi verilir.
Çogu kez tek oyuncu tarafindan oynanir. Oyuncu ruhen cosar ve oyun öyle baslar. "Haydi bre efeler!" onlarin beylik naralaridir. Ruhsal çosku arttikça oyun güzellesir.
Efe oyunda ellerini topraga sürer. Bunun iki anlami vardir. Birincisi parmaklarin iyi saklamasi içindir. Ikincisi ise topraktan güç ve bereket almasidir. Efe , "gezinme" adi verilen serbest ezgi esliginde oyun alaninda bir daire çizer. Bu hareketi ile "sinirlarini çizdigim bu topraklar, bu yurt, bu yer benimdir. Bu topraklara ben ölmedikçe kimse giremez" manasini vermek ister.
Davul, zurna zeybegin oynayacagi oyunun ezgisini çalmaya baslar. Gezinme siriasinda çalgilar efeleri costurur, oyuna kalkanlar zeybek havasina girmis olurlar. Agir ve kararli adimlarla heykel gibi hareketlerde bulunurlar. Durus,bakis ve davranislarda cesaret, mertlik ve kendine güven vardir. Siçrayip atlamalar düsmana yapilan saldiriyi, yere diz vurmalar ise düsmanin basinin nasil ezilecegini anlatir.
Zeybek oyunlari, dokuz zamanli aksak ölçü üzerine kurulmus oyun türlerimizdendir.
Zeybek oyunlari iki gurupta toplanabilir: 1. Agir zeybekler:Özellikle Aydin'da yaygindir. Baslangiç bölümünde "gezinme havasi" tabir edilen ezgiden sonra ana ezgiye geçilir. 9/2'lik veya 9/4'lük ölçülü agir oyunlardir. 2. Yürük Zeybekler, 9/8'lik ve 9/16'lik ölçülü hizli oyunlardir. Teke ve Kasikli Zeybekler bu tür oyunlardir.
Zeybek oyunlarinin kimligini tavirlar ortaya kor. "Kocaarap", "Kerimoglu", "Elifoglu" , "Yörük Ali" zeybekleri kisileren adina ortaya konan anlam adina oynanan oyunlardir. Bu oyunlarda kisisel tavir tavir ön plandadir. "Aydin", "Mugla", "Tavas", "Kordon" zeybek oyunlari bir grup halinde oynaniyor ise burada da yöreseel tavir söz konusudur.
Zeybek oyunlarinda erkeklerin giydigi giyime efe giyimi denir.
Basta: Püsküllü fes üzerine rengarenk çiçeklerle kenarlari islenmis yemenilerin bükülerek sarilmis sekli fesi iyice örter.
Sirtta: Içte dik yakali ve çubuk çizgili zibin, mintan üzerine mavi ya da mor çuhadan çapraz dügmeli ve siyah kaytan islemeli kollu camadan giyilir. Camadanin üzerine kollari kopçali, gerektiginde iliklenip kol olan ve adina cepken denilen, ayni kumastan ve sirti, kol üstleri daha çok kaytan islemeli, adina sallama denilen bir camadan daha giyilir.
Altta: Ayni renkte ve ayni çuhadan yapilmis paçasi diz kapagindan asagi inmeyen, agi iki metre genisliginde, paça agizlari, cep kenarlari kaytanla islemeli salvar giyilir. Bu salvar uçkurla kusaga baglanir.
Belde: Kasikla gögüs arasina içi dolgulu örme kusak sarilir. Onun üzerine ise bir sal kusak dolanir. Onun üstünede üç sira kayisla baglanan, gögüsü meme hizasina kadar örten silahlik sarilir. Bu silahlik üzerine ön tarafa gelmek üzere islemeli mendil takilir.
Ayaklara: Baldiri diz kapaginin altina kadar örten ve asagida yemeninin (ayakkabi) üstünü örten ayni renk çuhadan yapilmis islemeli, arkadan kopçalanan tozluk takilir. Ayaklarda düz yün çorap bulunur. Çorap üzerine ise yemeni giyilir.
Efeler Ve Zeybekler
Kimler çevrimiçi
Bu forumu görüntüleyen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 3 misafir