Türk Musikîkisi Beste Formları

[Itri]

Türk Musikisi Formları


TÜRK MUSİKİSİ BESTE FORMLARI



SAZ MUSİKİSİ FORMLARI ( PEŞREV , SAZ SEMAİSİ ,MEDHAL,SİRTO,LONGA, MANDIRA , TAKSİM , ÇİFTETELLİ ,ZEYBEK )



PEŞREV

Farsça bir kelime olup önde giden anlamına gelir. Faslın başında icra edilen genellikle dört haneli ( bölüm ) saz musikisi eserleridir.Peşrevler hakkında Dr.M.Nazmi Özalp’in Türk Musikisi Beste Formları adlı eserinde Meragalı Hoca Abdulkadir’den naklederek ( M.1415 Camiü’l –Elhan ) ‘da peşrevin tanımı şu şekilde yapılmıştır. ( Peşrev evyat ve eş’ardan hâli olur. Haneler vardır….tâ onbeş haneye kadar bestelemek caizdir. Ve en az iki hane olur. Gene Meragalı Abdulkadir sekiz yıl sonra kaleme aldığı ( Hicri 826 ) Makâsidü’l Elhan isimli eserinde peşrevi şöyle tarif etmektedir. “ Peşrevde ebyat ve eş’ar olmaz. Tamamen nağme seslerden ibarettir. Haneleri vardır. Birinci hane, ikinci hane , üçüncü hane…..ta onyedinci haneye kadar bestelemek caizdir. Fakat zamanımızda dokuz hanede karar kılınmıştır. Bazı peşrevlerin birinci hanelerinin sonundaki nağmeler her hanenin nihayetinde ( lâzime) olarak tekrar edilir. Tıpkı şiirdeki redif gibi. Peşrev bütün usûllerle bestelenebilir. Fakat zamanımızda çoğu muhammes ve remel usûlleriyle besteleniyor. Bir haneli peşrevlere ( zahme) denir. Bazen bu tek hane ile de terennüm edilebilir. O zaman buna Havâî denir. Rahmetli Özalp Safiyüddin Abdulmumin ve Ali Şah, Kantemiroğlu gibi nazariyatçıların tariflerini de vermektedir. Bknz ( Türk Musikisi Beste Formları TRT Sayfa 5-6)



SAZ SEMAİSİ

Saz semaileri saz musikisi eserlerindendir. Bunlar da tıpkı peşrevler gibi hane, mülazime,teslim gibi bölümlere ayrılır. Saz semaisi beştekarlığında en çok on zamanlı aksak semai usulü ile daha az kullanılan altı zamanlı sengin semai usulleri kullanılmıştır. Curcuna usulü ile de ölçülen örnekleri vardır. Eakiden yapılmış olan eserlerde hane ve teslimlerde değişik usuller kullanılmış ise de 19.y.y. dan itibaren en çok bilinen şekilde eserler bestelenmiştir. Dr. Suphi Ezgi bir çok saz semaisi şeklinden söz eder….



MEDHAL



Sözcük anlamı “giriş” demek olan medhal batı musikisindeki uvertürleri hatırlatır. Bazı bestekarlarımızca özellikle Refik Fersan tarafından “ Musahabat-ı Mûsikîye” adı altında beltelenmiştir. Eski bir beste şekli değildir. Yüzyılımızın başından beri kullanılmaktadır. Bu formu ilk kez kullanan Ali Rifat Çağatay’dır. Tıpkı peşrevlerde olduğu gibi teslim ve hanelerden ibarettir. İcrası da peşrevlere benzer. İki ya da dört haneli medhaller mevcuttur. Peşrevler kadar parlak bir beste şekli olmayan bu tür eserler genellikle sofyan usulü ile bestelenir. Büyük usuller kullanıldığı da olmuştur.



SİRTO



Sirto Yunanca kökenli bir sözcüktür. Ait olduğu toplulukta kadın ve erkeklerin toplu olarak oynaması sırasında icra edildiği ileri sürülür. Türk Sanat Musikisi bünyesinde “oyun havası” sayıldığı halde hiçbir zaman raks unsuru olarak icra edilmemiş , hareketli bir saz eseri olarak kullanılmıştır. Bu gün oyun havaları arasında ya da fasıl programlarının sonunda saz semaisi yerine icra edilmektedir. Üç ya da dört haneli olan sirtoların ilk hanesi genellikle teslim yerine geçer. Sirtolar “Nim Sofyan” usulü ile bestelenir. Eser tümü ile icra edildikten sonra ritmli bir ara taksim yapılır. Bundan sonra ikinci kez başından sonuna kadar yeniden icra edilerek bitirilir. Bazen taksim yapılmadan da iki kez peş peşe icra edilerek esere son verilir.



LONGA



Longa sözcüğü Latince kökeli olup , Türk Sanat Musikisine Romen Musikisinden geldiği ileri sürülür. Oyun havalrı arasında sayıldığı halde bu da sirto gibi mûsikîmizde raks unsuru olarak kullanılmamıştır. Fasıl programlarının sonunda ya da saz eserleri icrasında hareketli besteler olarak icra edilmiştir. Usul Nim Sofyandır…..



MANDIRA



Halk Musikimizden kaynaklanan 7 zamanlı bir ritm şekli olan devr-i turan usulünün ikinci mertebesi olan 7/16 ‘lık ritmle bestelenen bir beste türüdür.Karadeniz yöresi oyun havalarını andırır. Üç veya dört haneli olan mandıralarda teslim bölümü yoktur.



TAKSİM



İcracının bir makamda ritmsiz olarak makam seslerini seyrin ötesinde tüm özellikleriyle duyurması ve kendine özgü bir icra şekli ile irticalen sunmasıdır. Tanburi Nejdet Yaşar taksimin ustalığı gösteren çok önemli bir icra şekli olduğunu ve basit seyir yapmak olmadığını vurgulamakta ve icracının kendine özgü bir taksim yapması gerektiğini vurgulamaktadır. Çeşitli taksimler vardır.

Baş Taksim , Son Taksim , Giriş Taksimi , Ara Taksimi gibi , Geçiş Taksimi , Ölçülü Taksimler ,Karışık Taksim , Fihrist Taksim gibi.

FORMLAR EKLENMEYE DEVAM EDECEKTİR

KAYNAK : TÜRK MUSİKİSİ BESTE FORMLARI Dr.M.Nazmi Özalp TRT Yayınları
www.neyuretim.com