Mısır piramitlerindeki bulgulara göre satranç 4 bin yıllık bir geçmişe sahip. Hindistan’daki ilk yazılı belgelere göre de önce İran ve Araplara, daha sonra da İspanya üzerinden tüm Avrupa’ya yayılmış.Satranç üzerine yazılmış ilk eser olarak kabul edilen İspanyol Lucena’nın 1497’de yazdığı kitapta yer alan kurallar günümüze kadar hiç değişmedi.
Dünya Satranç Federasyonu (FIDE), Türkiye Satranç Federasyonu ve Düşün Satranç Merkezi verilerinden derlenen bilgilere göre, satrancın en az 4 bin yıl önce Mısır’da oynandığına ilişkin ilk bulgulara piramitlerdeki kabartmalarda rastlandı. Satrancın ilerleyen dönemlerde Çin, Mezopotamya ve Anadolu’da da oynandığına ilişkin izlere rastlanırken, MS 3 ve 4. yüzyıllarda Hindistan’da “çaturanga” ismiyle bilinen oyun bugünkü adını bu süreçte almaya başladı. Hindistan’daki ilk yazılı belgelere göre satranç, İran’a ve Araplara geçti. Arapların 7-8. yüzyıllarda İspanya’nın güneyinde hakimiyet kurmasıyla bu oyun İspanya üzerinden Avrupa’ya yayıldı.
500 YILDIR OYUNUN KURALLARI DEĞİŞMEDİ
1400’lü yılların sonunda fil ve vezir taşlarının icadıyla satranç bugünkü şeklini aldı. Bu gelişmenin ardından İspanyol Lucena’nın 1497’de yazdığı ilk basılı satranç kitabında oyunun yeni kuralları açıklandı. İspanya’da basılan bu ilk kitaptan sonra satrancın kuralları değişikliğe uğramadan günümüze kadar geldi. Satranç, İspanya’dan sonra İtalya, Almanya, Fransa, ABD ve Rusya’da yaygınlaşmaya başladı.
Oyunla ilgili strateji, kurallar ve taktiklerin yer aldığı ünlü kitaplar 17. yüzyılda İspanyol El Greco ve 18. yüzyılda Fransız Philidor tarafından yazıldı. 19. yüzyılın sonlarında Anderssen, Morphy, Rubinstein ve Steinitz satrançta önemli oyuncular arasında öne çıkan isimler oldu.
İlk uluslararası turnuvalar 1850’den itibaren yapılmaya başlanırken, 1886’da dönemin en kuvvetli oyuncuları Steinitz ve Zukertort arasında ilk dünya satranç şampiyonluk karşılaşması oynandı. William Steinitz 10 galibiyet, 5 beraberlik ve 5 yenilgi ile sonuçlanan 20 oyunluk seriyi kazanarak dünyanın ilk satranç şampiyonu oldu.
Kurumsal yapıdan uzak gerçekleştirilen satranç karşılaşmalarını organizasyon çatısı altında toplamak için Paris’te 20 Temmuz 1924’te Dünya Satranç Federasyonu (FIDE) kuruldu. Halen 161 ülkenin üye olduğu FIDE, kuruluşundan bugüne kadar kadar 5 binin üzerinde turnuva düzenledi.
SATRANÇ İLE İLGİLİ...
Satranç meleği: Charlie’nin Melekleri’nden Kate Jackson bir TV röportajı sırasında TV seyretmek yerine Sargon satranç bilgisayarı ile oynamayı tercih ettiğini söylemiştir.
Kötü bir gün! Avusturyalı usta Josef Krejcik bir simultanede 1910 yılında 25 oyun oynadı ve hepsini kaybetti.
Kurallara uygun bir biçimde satranç oynayabilen ilk satranç programı MIT’de Alex Bernstein tarafından 1858-59 yılında yazıldı.
Garry Kasparov 19 yaşındayken, dünyanın en güçlü ikinci oyuncusu kabul ediliyordu.
99. doğum gününe az bir süre kala ölen Macar Gyorgy Negyesy (1893-1992) en uzun yaşamış satranç ustasıdır.
Dr.Emanuel Lasker herkesten daha uzun süre Dünya Şampiyonluğu ünvanını muhafaza etmiştir - 26 yıl 337 gün.
Dünyanın en genç Büyükustası olma başarısını 12.5 yaşında Sergej Karjakin elde etmiştir. Ve da hala bu rekoru elinde tutmaktadır. 12 Ocak 1990 doğumlu Sergey Karjakin’den önce en genç Büyükusta ünvanını elde eden bazı oyuncular şunlardır:
Bobby Fischer: 15 yaşında
Judit Polgar: 15 yaşında
Ruslan Ponomariov: 14 yaşında
Bu Xiangzhi: 13 yaşında
Oxford 1845 yılında satranç kulübünü kuran ilk üniversite idi.
Garip gözükebilir ama Brooke Shields (evet, o Brooke Shields) 1990 Dünya Satranç Şampiyonası’nın organizasyon komitesinin bir üyesiydi.
Gazetede ilk satranç köşesi 1813 yılında Livepool Mercury’de basıldı.
George Kaltanovski 1960 yılında arka arkaya 56 körleme oyun oynadı. 50 tanesini kazandı, diğer 6’sını berabere yaptı.
Jose Capablanca Cleveland’da 103 oyuncuya karşı aynı anda oynadı. Sadece 1 tanesini berabere yaparak hepsini kazandı!
Koyu ve açık renklere sahip ilk satranç tahtası 11. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıktı.
Usta bir satranççı olmamasına rağmen Lenin Yazışmalı satrançla o kadar çok ilgilenirdi ki sık olarak uykusunda bunun hakkında konuşurdu.
Telefonla ilk satranç oyunu 1878 yılında Derbyshire, İngiltere’de iki kişi tarafından oynanmıştır.
Star Trek’in televizyon serisinde Kaptan Kirk ve Mr.Spock üç kez satranç oynadılar. Kirk tüm oyunları kazandı.
Boris Yeltsin Sverdlosk Satranç Kulübü’nü kurdu. Anatoly Karpov’un açılışı yapmasını sağladı.
1974 yılında Stockholm ilk Bilgisayar Satranç şampiyonası’na ev sahipliği yaptı. Yarışmayı Sovyet programı Kaissa kazandı.
İlk cep satrancı 1845 yılında Roget’s Thesaurus’un yazarı Peter Mark Roget tarafından icad edildi.
Sürrealist ressam Salvador Dali klasik taşların yerini gümüş parmakların aldığı bir satranç takımı dizayn etti.
Napoleon öldüğünde kalbinin çıkartılıp bir satranç masası içine yerleştirilmesini vasiyet etti.
A.A.
