Henüz anne karnına bile girmeden, sperm hücresi bölünürken ortaya çıkan genetik bir bozukluk; özellikle erkeklerin ister istemez tepkilerini şiddetle göstermesine neden oluyor. Tıp dünyası, erkekte fazladan oluşan bir Y kromozomunun neden olduğu bu bozukluğa XYY adını veriyor
İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri Öğretim Üyesi Doç. Dr. Doğan Şahin, dayak ve saldırganlık üzerine merak edilen soruları yanıtlıyor.
Türk insanı neden dayak atıyor?
- Eğer bir çatışmada sorunu başka türlü çözmeyi beceremiyorsanız, sorun çözmenin bir yolu olarak dayağa başvurabilirsiniz. İnsanların birbirleriyle olan ilişkileri, devletlerin aralarındaki ilişkiye benzetilebilir. Devletler de kendi aralarındaki sorunları görüşmeler yoluyla çözebilecekleri gibi, özellikle bir taraf diğerinden daha güçlü ise sorunu şiddet kullanarak çözmeyi tercih edebilir. Şiddet, bir uzlaşmazlığı kendi lehine çözmenin en kestirme ve kısa yollarından biridir. Güçlerin eşit olmadığı tüm ilişkilerde tarih boyunca da yaygın olarak kullanılmıştır.
Birine dayak atmak psikolojik bozukluk mu, yani hastalık mıdır?
- Bu kadar yaygın olan bir şey hastalıktan ziyade insanın genel bir davranışı olsa gerek. Elbette dayak atan ya da şiddete başvuran bazı kişiler psikolojik olarak sorunları olan kimselerdir. Meselâ antisosyaller, sadistik karakter patolojisi gösterenler ve bazı psikotiklerle zekâ problemi olan kimselerde şiddet davranışı daha sık görülür, ancak her dayak atanın hasta olduğu söylenemez.
Dayak atan birinin tedavi edilmesi mümkün müdür?
- Hangi hastalık nedeniyle dayak attığına bağlıdır. Meselâ kişilik bozukluklarına bağlı şiddet davranışlarının tedavisi uzun sürer, psikotiklerde görülen şiddet davranışları kısa sürede kontrol altına alınabilir. Antisosyal kişilik bozuklukları; genellikle tedavi için başvurmaz ya da başkalarının ısrarıyla başlasalar bile çoğu tedaviye devam etmez.
Aileden öğreniliyor
Dayak atmak öğrenilen bir durum mu? Ailesinde hiç dayak yememiş biri de dayak atmaya meyilli olabilir mi?
- Birçok insan davranışı gibi dayak atma da hem biyolojik hem çevresel etkenler tarafından belirlenir. Bazı genetik hastalıklar ve hormonal bozukluklar, şiddet davranışlarına yol açabilir. Ama çoğunluk için konuşacak olursak dayak aile içinde ya da yakın çevrede öğrenilen bir davranıştır. Ayrıca bir ailede sadece dayak atılıp atılmaması değil, çocuk ya da insanın şiddet davranışlarının nasıl karşılandığı da önemlidir.
Dayağın öldürme içgüdüsüyle bir ilgisi var mı? Cinayet işlemeye meyilli olan kişi mutlaka dayakla daha önce tanışmış mıdır?
- İnsanın iki temel dürtüsü vardır; sevgi ve saldırganlık. Her türlü şiddet davranışı saldırganlık dürtüsünün aktiviteleridir. Ancak saldırganlığın ne ölçüde ortaya çıkacağını belirleyen tek şey dürtüler değildir. Aynı zamanda dürtü denetimi ile ilgili ruhsal yapılarımız olan egonun gücü ile süper egonun izni gerekir. Şiddet davranışı gösteren insanlarda hem dürtü denetimini yapmakla görevli egoda bir zayıflık hem de değerler ve ahlâkımızı oluşturan süper ego işlevlerinde sorun vardır. Birisi yeterince güçlü bir egosu olan birini öldürmek konusunda bir etki duysa bile ego, bu dürtüyü denetler ve süper ego kendine yakıştıramadığı ve gerçekleştiğinde yoğun suçluluk duyacağı bu eylemi frenler. Ama bir kişide cinayet işlemeyi engelleyecek bir ruhsal yapılanma yoksa elbette diğer şiddet davranışlarını denetlemek de pek söz konusu olmaz. Ama bazen sadece belli bir olaya karşı yoğun bir öfke hissederek cinayet işleyen biri diğer durumlarda denetleyemeyeceği kadar öfke hissetmiyor olabilir.
Ne tür psikolojik bozukluğu bulunan kişilerde dayak atma eğilimi artar?
- Daha önce de belirttiğim gibi, nadir görülen tıbbi hipergonadizm; testosteron fazlalığı bulunanlar ve genetik olarak XYY kromozom anomalisi gibi olan kişiler, antisosyal kişilik bozukluğu, borderline kişilik bozukluğu ve sadistik kişilik bozukluğu vakaları, en sık şiddet davranışı gösterebilen kişilerdir. Bunun yanında psikozların alevlenme dönemlerinde şiddet davranışında artma olabilir. Bazen manik nöbetler sırasında şiddet davranışları artabilir. Fakat özellikle aile içi şiddet davranışı gösteren kişilerin önemli bir bölümü, ciddi psikolojik sorunları olan insanlar değildir.
Tedavisi olmuyor
İnsan genetik olarak dayağa meyilli olabilir mi?
- Genel olarak şiddet davranışı gösterirler. Nadir görülen bir hastalıktır. Henüz anne karnına girmeden sperm hücresi bölünmesi sırasında ortaya çıkar. Bilindiği gibi erkekler, XY kromozomundan oluşurlar. Ancak tek bir Y kromozomunun fazlalığı yani XYY oluşumu bu sorunu ortaya çıkartır. Bu kişiler tepkilerini şiddetle ortaya koyarlar, hatta cinayet işlemeye bile daha meyillidirler. Bazı erkeklerde bu nedenle zekâ geriliği de görülebilir ancak çok şart bir durum değildir. Kadınlarda bu sorun görülmez. Kadınlar XX kromozomundan oluşurlar onlarda bir X fazla olduğu zaman genellikle zekâ geriliği sorunu ortaya çıkar.
Bunun tedavisi mümkün mü?
- Kromozom anomalisinin tedavi edilmesi mümkün değil. Ancak hastanın belirtilerinin tedavi edilmesi ve azaltılması mümkün. Şiddet davranışlarını yatıştırıcı ilaçlar veriyoruz.
Dayakçı cezalandırılmalı
Dayak bir alışkanlığa dönüşür mü? Bir kere dayak atan biri sonra benzer durumlarla karşılaştığında yine aynı yola başvurur mu?
- Bu dayağın hangi koşullarda ve nasıl bir ilişki içinde ortaya çıktığına bağlı olarak değişebilir. Eğer dayak davranışı bir ilişkide ortaya çıkar ve dayak atan için bir avantaj sağlarsa, bundan sonra da dayak davranışının devamı söz konusu olabilir. Ancak dayak atan kişi bundan dolayı zararlı çıkar ya da bir şekilde cezalandırılırsa; dayak atma davranışının alışkanlığa dönüşme riski azalır.
Siz bir kez dayak atan birine bir daha atmayacağına dair söz verirse güvenir misiniz?
- Bu da nasıl biri olduğuna bağlı. Meselâ sık şiddet davranışı gösteren bir kişilik bozukluğu vakasının söz vermesi bir şey ifade etmezken, daha önce başka şiddet davranışları göstermemiş birinin kendisini çok sinirlendirebilecek bir olaydan sonra dayağa başvurmuş olması; bundan sonra da aynı davranışları göstereceği anlamına gelmez.
Dayağın bahanesi olur mu?
- Bahanesi olur da, dayağı haklı gösterecek bir gerekçe olmaz.
Siz bir dayak davasında bilirkişi olsanız, hangi durumda 'kışkırtma ve tahrik' olduğunu düşünürsünüz?
- Dayak atmak için haklı bir gerekçe olamaz. Ancak bazı davranışlar sinirlendirici olabilir. Kişinin sinirlenmiş olması anlaşılabilir ve zaten sinirlenmenin hukuken suç olduğu bir durum da yoktur. Hangi davranışların sinirlendirici olacağıyla ilgili bir ilke ileri sürülemez. Ancak, bakmak ve korumakla yükümlü olduğu kişilere yönelik saldırı ve tecavüzler insanları genellikle öfkelendirir.
Türkiye'de namus zedelenmesine öfke
Aşk ve kıskançlık dayak için bahane mi?
- İnsanların öfkelendiği durumların başında; narsistik yaralanmalar yani gurur kırıcı ve onur zedeleyici olaylar gelir. Ülkemizde insanların onur zedeleyici algısı, en çok çarpık bir namus anlayışıyla ilgili olaylarda hissedilir. Bir baba kızının bir oğlanla öpüştüğü haberini onurunun zedelenmesi olarak algılayabilir ya da bir eş eşinin başka birine yakın ve sıcak davranmasını şerefinin zedelenmesi olarak yaşayabilir.